دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین طرح‌های فرش ایران که در بیشتر کانون‌های بافندگی از دیرباز تا کنون بر زمینه فرش‌ها نشسته و رخ نمایی کرده، طرح معروف بته است؛ که با اندک تغییراتی در نقش‌مایه‌ آن در انواع متنوعی ارائه شده است. این طرح هندسی برخلاف بسیاری از طرح‌های پیچیده اسلیمی‌ها‌ و ختایی‌ها، نقش‌مایه ای ساده می‌باشد؛ که سرتاسر زمینه فرش را به خود اختصاص داده است. تا به امروز، بحث‌های نظری مختلفی درباره زمینه‌های شکل‌گیری و معانی نمادین این نقش‌مایه ارائه شده که هریک از زاویه خاص به آن توجه داشته‌اند. در این پژوهش مهم‌ترین مسئله که هدف اصلی آن نیز است، بررسی ساختار ترسیمی یک نوع از نقش‌مایه‌های بته به‌کاررفته در فرش و شناسایی و معرفی الگوی اولیه آن است. این مسئله، با کمک گرفتن از هندسه پنهان موجود در طرح‌های بته بررسی شده است. با‌توجه‌به شکل نقش‌مایه بته شکسته و بررسی‌ بسیاری از گره‌های پرکاربرد، مشخص شد که گره هشت و زهره موج‌دار احتمالاً می‌توانند پایه اولیه نقش‌مایه بته باشند. ازاین‌رو، برای اثبات این موضوع، از شیوه توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شده که در تحلیل از رویکرد مقایسه تطبیقی استفاده شده و با به‌کارگیری روش یافته ‌اندوزی همزمان از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی سود جسته است. نتیجه این بررسی‌ها، تطبیق و هم‌پوشانی حداکثری شکل نقش‌مایه بته با گره یادشده بود. هرچند تعدادی از انواع نقش‌مایه‌های بته، پس از گذشت سال‌ها همچنان بدون تغییر باقی مانده‌اند، اما در بیشتر مواقع به‌سبب ایجاد تنوع و نوآوری و جلوگیری از تکرار و یکنواختی، بارها و بارها ازسوی طراحان و بافندگان فرش و تحت تأثیر تکنیک‌های مختلف بافت فرش، دستخوش ایجاد تغییرات مختلف قرار گرفته‌اند.