دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

تزئینات ایوان مقصوره به عنوان بزرگترین ایوان مسجد گوهرشاد در بردارنده انواع تزئینات معقلی، معرق، نقوش ختایی، مقرنس و زیر گنبد است. با تحلیل این تزئینات متنوع و پیچیده  که تنها جنبه بصری و هنری ندارند می‌توان به وجوه  پنهان در آنها دست یافت این پژوهش با هدف دستیابی به تعادل در پیچیدگی‌های بصری به تحلیل فرکتالی هندسه پنهان و پیدای تزئینات ایوان مقصوره به عنوان نمونه کاملی از کل تزیینات مسجد می‌پردازد. لذا در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که چگونه می­توان براساس هندسه فرکتال تعادل در پیچیدگی‌های بصری تزئینات کاشیکاری ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد را تحلیل کرد؟ این پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز با روش کتابخانه‌ای و اینترنتی جمع‌آوری شده است. از تحلیل فرکتالی برای بررسی تعادل در تزئینات و از نرم افزار فرکتالیز برای محاسبه ابعاد گره‌ها و سنجش پیجیدگی آنها استفاده می‌شود. در این راستا نقوش کاشی­کاری ایوان مقصوره پس از خطی شدن با نرم افزار اتوکد، براساس هندسه فرکتال مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس بُعد آنها به کمک نرم افزار فرکتالیز به روش جعبه شمار محاسبه شد. در نهایت پژوهش به این نتیجه دست یافت که نقوش کاشیکاری­های ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد دارای بُعد کسری بوده و این ابعاد با ابعاد فرکتالی کاملا انطباق دارد و از سوی دیگر وجوه خود‌متشابه و تکرار‌شوندگی علاوه بر هندسه آشکار نقوش در هندسه پنهان آنها نیز متجلی بود که این تکرار‌پذیری در مقیاس‌های مختلف باعث تعادل بصری و هماهنگی در تزئینات با وجود پیچیدگی‌های آن‌ها می‌شود. ازطرفی اعداد بُعد فرکتال بدست آمده نشان می‌دهد ترتیب قرار‌گیری تزئینات ایوان به گونه‌ای است که علاوه بر ایجاد تعادل در پیچیدگی درجهت هدایت به قبله عمل می‌کند. لذا استفاده از اصول فرکتال، علاوه بر ایجاد زیبایی بصری، نقشی کلیدی در ایجاد تعادل در پیچیدگی‌ها و هماهنگی تزئینات دارد.