دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

در نگارش خط علاوه بر زیبایی، به کیفیت و موقعیت قرارگیری حروف متناسب با ترتیب و خوانش آن­ها توجه می­شود چنان­که مخاطب به­ راحتی بتواند ترتیب و ارتباط میان حروف در هر کلمه را دریافته، خواندن حروف به ­سهولت مقدور گردد. در خطوط فارسی، نستعلیق را عروس خطوط نامیده­ اند. هنرمندان بسیاری درطول چندقرن گذشته به نگارش نستعلیق پرداخته و هریک ضمن ذوق آزمایی تلاش کرده ­اند تا آثارشان را در این زمینه به کمال مطلوب برسانند. مقاله­ پیشروبا هدف دستیابی به نحوه­ مواجهه­ هنرمند خطاط درخصوص کیفیت استقرار حروف در کلمات، به روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی، نمونه­ هایی از سطرنویسی و چلیپا در دو شیوه­ صفوی و معاصر؛ گزیده ­ای از آثار میرعمادالحسنی و غلامحسین امیرخانی به ­عنوان شاخص را انتخاب و سپس از طریق تطبیق، کیفیتِ ترکیب و استقرارِ حروف در کلمات آن­ها را توصیف و تحلیل نموده است. چگونگی استقرار حروف نستعلیق در آثار دو استاد خوشنویس پرسش اصلی و نظیر نویسی­ های امیرخانی از میرعماد مورد توجه این پژوهش است. این که ترکیب و ترتیب قرار گرفتن حروف در کلمه و در نهایت سطر، در تناسب با بار معنایی کلمه در دو شیوه­ تا چه اندازه به لحاظ کیفی حائز اهمیت بوده است. یافته ­های پژوهش، ضمن تبیین ویژگی ­های خاص آثار و نقاط اشتراک و افتراق هریک از نمونه ­های مشابه دو هنرمند، حاکی از آن است که در آثار میرعماد ترکیب و ترتیب قرارگیری حروف در کلمات، منطبق با مسیر نگاه مخاطب، روان­خوانی و اساساً تسریع دریافت معانی کلمات در نظر گرفته شده و رعایت این نکته از دقت و اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است درحالی­که در آثار امیرخانی این موضوع چندان مورد اعتنا قرار نگرفته است و صرفاً چیدمان اجزای یک کلمه غالبا از بُعد ترکیب­ بندی و حسن همجواری حروف و کلمات مورد اهمیت است.