دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

اگرچه شکوفایی هنر فولادسازی مربوط به دوره صفویه بوده است؛ ولی دوره قاجار را می‌توان اوج استفاده از فولاد در عرصه‌های کاربردی، به‌خصوص در زمینه ابزارآلات دانست. این ابزارآلات را دو گروه از اصناف تولیدکننده و مصرف‌کننده، استفاده کرده‌اند. تنوع و تکثر ابزارآلات نشان‌دهنده تحولات چشمگیر این ابزار در زمینه فرم و کارکرد در دوره مذکور بوده است. از ویژگی‌های فولادسازی در این دوره توجه هنرمندان به فرم و تزیین اشیا بوده است، به‌گونه‌ای که فرم به‌تنهایی خود گونه‌ای تزیین بوده؛ تزیین نیز در خدمت فرم عمل کرده است. دراین‌راستا، این پرسش مطرح می‌شود که چه رابطه‌ای بین فرم و نقش، فرم و عملکرد و چگونگی ساخت و تزیین وجود دارد؟ هدف در مرحله نخست، شناسایی و معرفی ابزارآلات فولادی این دوره و در مرحله بعد، نشان‌دادن رابطه فرم و عملکرد در این ابزار بوده است. ازاین‌رو نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی و ارزیابی کیفی، با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی (موزه‌های ایران)، به بررسی و طبقه‌بندی ابزارآلات فولادی اصناف دوره قاجار پرداخته‌اند. از نتایج تحقیق چنین برمی‌آید که علاقه مفرط به تزیین‌گرایی به‌همراه طبیعت‌گرایی و به‌کارگیری فرم‌های حیوانی با تأکید بر خلوص فرم، توجه ویژه به رابطه فرم و عملکرد و تجربه‌گرایی ازطریق الگوبرداری از ابزارهای اروپایی، از شاخصه‌های اصلی ابزارآلات فولادی اصناف دوره قاجار بوده است.