دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

Mendeley  

Zotero  

Mafitabar A. A Thematic Analysis of Narrative Rasht Embroidery Curtains in the Qajar Era. SciJPH 2025; 15 (30) : 8
URL: http://ph.aui.ac.ir/article-1-1502-fa.html

رشتی­‌دوزی، یکی از رودوزی‌­های ایرانی است که با قلاب‌دوزی نخ­‌های ابریشمی بر ماهوت­‌های رنگی به­ ویژه قرمز شکل می‌­گیرد. هنری که با شهر رشت و دوره قاجار شناخته می­‌شود. محصول نهایی این هنر در قالب پرده، سجاده، پرچم، رومیزی، غاشیه، اجزای تکمیلی پوشاک و دیگر مصارف جلوه می­‌کند. تعدادی از پرده‌­های رشتی­‌دوزی قاجاری، با طرح­ کمیاب روایی/ داستانی شناخته می‌­شوند. هدف مقاله پیش­رو، جستجو در مضمون چنین پرده‌­هایی است. با این پرسش که: پرده‌­های رشتی­‌دوزی عصر قاجار که با طرح­‌های روایتگر تعریف می‌­شوند، بر چه مضامینی دلالت دارند؟ این مطالعه تاریخی، با بررسی نوزده پرده رشتی­‌دوزی روایی قاجاری سامان یافت که نمونه­‌گیری آن به شیوه هدفمند بود. نتیجه این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و تطبیقی نشان داد: در هر کدام از پرده‌­ها، دو تا چهار واقعه روایت شده است. مضمون غالب پرده­‌های رشتی­‌دوزی به روایات دینی – مذهبی (نقاط اوج زندگی پیامبران بر اساس روایات قرآن کریم)؛ شاهانه، رزمی و حماسی (از پادشاهان تاریخی و شخصیت­‌های اساطیری شاهنامه فردوسی)، عاشقانه و تغزلی از خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی و تلفیقی: مضامین حماسی ـ عاشقانه (شاهنامه فردوسی و هفت اورنگ جامی) قابل تقسیم است. در روایات مذهبی، شرح وقایع زندگی پیامبران همچون حضرت سلیمان، یوسف، موسی و عیسی مقبولیت دارد. در داستان­های شاهانه، دو پادشاه تاریخی، نادرشاه و شاه­‌عباس به موازات اسطوره رستم صاحب­ اعتبار هستند. محبوب­‌ترین شخصیت، رستم و بیشترین تکرار برای خوان هفتم (مبارزه با دیو سپید) است. در رابطه با روایات تغزلی، اشعار خمسه نظامی همچون بهرام و گل­‌اندام، خسرو و شیرین یا لیلی و مجنون از هفت اورنگ جامی اهمیت دارند و بر کاربرد این پرده‌­ها در فرآیندی همچون نقالی صحه می­‌گذارند.