دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

کاخ عالی‌قاپو، یکی از بناهای شاخص عصر صفوی در اصفهان است که از حیث معماری و تزئینات، اهمیت بسیار داشته و علی‌رغم مطالعات انجام‌شده درباره این بنا، هنوز از قابلیت‌های ممتازی بالأخص در موضوع بررسی انواع تزئینات و آرایه‌های معماری برخوردار است. با نگاهی دقیق‌تر به نقوش موجود در تزئینات گچ‌بری (کُشته‌بری) این کاخ درمی‌یابیم که الگوهای هندسی تکرارشونده‌ای در لابه‌لای نقوش گیاهی وجود دارند که به دلایلی از قبیل؛ تراکم نقوش، ساییدگی و کم‌رنگ شدن گچ‌بری‌ها مغفول مانده‌اند. لذا هدف از این تحقیق، واکاوی و ترسیم گره‌های موجود در تزئینات گچ‌بری کاخ عالی‌قاپو و یافتن ویژگی‌های نقوش به‌کاررفته در آنها است. پرسش اصلی پژوهش این است که شاخص‌ترین گره‌ها و الگوهای هندسی پنهان به‌کاررفته در تزئینات گچ‌بری کاخ عالی‌قاپو کدام است؟ جمع‌آوری داده‌ها به صورت میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. با تجزیه و تحلیل نقوش مورد بررسی درمی‌یابیم که کاربرد الگوهای هندسی (گره‌ها) گاه به صورت واضح (مثلاً در گره‌چینی‌های سقف و پنجره‌ها) و گاه به صورت نامشهود در لابه‌لای نقوش اسلیمی و گل‌ و بوته‌های ختایی در گچ‌بری‌های کاخ عالی‌قاپو وجود دارد. این الگوهای هندسی و گره‌های پنهان شامل؛ شبکه لوزی و شبکه مربع قناس و گره‌های فرفره سر و ته، موج، هشت و چهار لنگه، سینه‌ باز، سرمه‌دان قناس، هشت و چهار لنگه طبل‌دار و شمسه و چهار سلی هستند که به واسطه تبدیل خطوط شکسته به منحنی و پوشیده شدن سطح گره توسط اسلیمی‌ها و ختایی‌ها، دچار تغییرات ظاهری شده و ویژگی‌های بصری آنها تغییر نموده‌‌اند.