دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

ابوالحسن ‏‏غفاری کاشانی ملقب به صنیع‎الملک، تصویرگر و پیکره‌نگار نامی عصر قاجار و از پیشگامان فن شبیه‏ سازی‏ چهره به‏ شمار می‏ آید. وی در ترسیم پیکره ‏‏ها، تدابیر بدیع و منحصربه‌فردی را با الهام از هنر آرمان‏ گرای ایرانی و هنر واقعیت‏گرای اروپایی  به کار بسته است. یکی از مشخصه ‏های برجسته در پیکره‌نگاری های هنرمند، توجه ویژه به بازنمایی شخصیت و نمایش خصوصیات درونی افراد است؛ مشخصه‌ای که پیش از این در هنر نقاشی ایران متداول نبوده است. هدف از پژوهش‏ حاضر، شناسایی و بازیابی این وجه مهم در آثار هنرمند است. پرسش اصلی این است که نحوه بازنمایی شخصیت در آثار پیکره‌نگاری صنیع‌الملک چگونه بوده است و او از چه نوع تمهیدات بصری برای نمایش بهتر این خصوصیات بهره گرفته است؟ بر این اساس و با مطالعه‏ نمونه ‏هایی از پیکره‌نگار‏ه ‏های صنیع ‏الملک، به ‏شیوه توصیفی- تحلیلی، نحوه و چگونگی بازنمایی حالات و ویژگی‏ های درونی شخصیت‏ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‏دهند که مسئله اهتمام به وجوه پنهانی و درونی افراد، همپای توجه به خصوصیات ظاهریِ آنها، نزد هنرمند حائز اهمیت و ارزش بوده است. وی در نمایش این خصوصیات، باورداشت‏ ها و اندیشه ‏های‏ ذهنی‏ خویش از شخصیت ‏ها را معیار قضاوت قرار داده و به مدد مجموعه‏ ای از تمهیدات بصری چون؛ ارزش‏گذاری بر برخی عناصر مؤثر در رخساره، تأکید مشخص بر بخش‏هایی ‏از اجزای پیکره و نیز تغییر در ابعاد و تناسبات بدن و جامگان، خصلت‏ های درونی هر فرد را در سیما و اندام او متبلور ساخته است. بدین‏سان، آنگاه که مخاطب آثار هنرمند در مقابل این تابلوها به نظاره می‌ایستد، خصلت‏ هایی چون؛ وقار و نجابت، فرومایگی و زبونی، قدرت و غرور، مکر و حیله‌گری و غیره را -که بازتابی از دیدگاه و نظر هنرمند در مورد شخصیت‏ها هستند- به‌خوبی از سیمای آنها درک می ‏نماید.