دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

درگذشته، حمام‌ها مکانی برای حضور اقشار مختلف جامعه بودند و دیوار حمام‌ها با کاشی‌های الوان و نقوش متنوع زینت یافته بود. نقوش انسانی ترسیم‌شده روی این کاشی‌ها، یکی از شاخص‌ترین عناصر منعکس‌کننده شرایط اجتماعی، فرهنگی و هنری جامعه هستند. این نقوش با مضامین متنوع و شیوه‌های طراحی متفاوت همواره موردتوجه قرار داشته‌اند. در این مقاله، با هدف بررسی نقوش انسانی ترسیم‌شده بر کاشی‌کاری حمام‌های تاریخی شهر اصفهان و ویژگی‌های آنها از آغاز دوره صفوی تا پایان دوره قاجار، به معرفی و مطالعه آنها پرداخته‌ و کوشش شده با بیان مشترکات و تفاوت‌های نقوش انسانی روی کاشی‌های حمام‌های اصفهان و بررسی ارتباط این نقوش با نگارگری این دوره، شاخصه‌های نقوش انسانی در کاشی‌کاری حمام‌های تاریخی شهر اصفهان ارائه شود. در راستای این هدف، پاسخ به این پرسش‌ها‌ مدنظر قرارگرفته است: نقوش انسانی به‌کاررفته در کاشی‌کاری حمام‌های اصفهان چه مضامین و ویژگی‌هایی دارند؟ این نقوش در بازه زمانی موردبررسی، چه تغییراتی نموده و تحت تأثیر چه عواملی قرار داشته است؟ علاوه‌بر شناسایی ویژگی‌های نقوش انسانی مانند استفاده فراوان از مضامین درباری و استفاده‌نکردن از برخی مضامین مانند مضامین اساطیری و پهلوانی، نتایج نشان‌دهنده تأثیر مستقیم نگارگری مکتب اصفهان و نقاشی قاجاری، بر نقوش انسانی در کاشی‌کاری حمام‌های اصفهان است. استفاده از نقوش انسانی به‌عنوان موضوع اصلی تابلوها، شیوه رنگ‌آمیزی کاشی‌ها، کیفیت خطوط و طراحی نقوش در ترسیم عضلات و لباس‌ها، تأثیر از جریان غرب‌گرایی، نحوه ترسیم پیکره‌ها و چهره‌ها همگی نشان‌دهنده همراهی هنرمندان نگارگر و نقاشان روی کاشی و تأثیرپذیری نقوش انسانی کاشی حمام‌ها از نگارگری است. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و شیوه میدانی- کتابخانه‌ای انجام‌گرفته است.