دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

ناصرالدین‌شاه قاجار در طول سلطنت خود سه بار به اروپا سفر کرد (1290ه.ق./ 1872م. - 1295ه.ق./ 1878م. - 1306 ه.ق./ 1888م.)؛ و تا حد بسیاری تحت تأثیر اروپا قرار گرفت و دچار نوعی از خودباختگی فرهنگی گردید. پرسش مطرح این است که مشاهدات او از غرب چه تأثیری بر هنر این دوره نهاد؟ ناصرالدین‌شاه پس از بازگشت، تقلید از سبک‌های هنری غرب را به‌ویژه در دو حوزه: موسیقی و نمایش در دستور کار خود قرار داد. این درحالی بود که دربار دارای گونه‌های مختلف هنری بود. در اندک زمانی اکثر این گروه‌ها از سویی بنابر خواست شاه به تقلید از الگوهای غربی روی آوردند و یا از دربار رانده و صرفاً به اجرا در میان مردم عوام پرداختند و جانشین آنان دسته موزیک دارالفنون به سرپرستی مسیو لومر و گروه نمایشی دارالفنون به رهبری مزین‌الدوله گردید؛ هرچند فعالیت گروه اخیر نیز با قبض و بسط‌هایی همراه بود. پژوهش حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی به بررسی روند سفرهای ناصرالدین‌شاه به غرب و تأثیر آن بر هنر ایران به‌ویژه در دو عرصه موسیقی و نمایش پرداخته و سیر انتقالی و تأثیرات آن را در این دو هنر موردمداقه و تحلیل قرار می‌دهد. یافته‌ها بر این نکته دلالت دارند، بااینکه در دو عرصه هنری یادشده نوآوری‌هایی به‌وجود آمد، اما بسیاری از سبک‌های کهن ایران همچون نقاره‌خانه و گروه‌های نمایشی، به فراموشی سپرده شدند. از سویی هم، الگوهای غربی در موسیقی (با به‌کارگیری مواردی همچون سلفژ، هارمونی و ارکستراسیون) و نمایش (همچون نمایش‌نامه، سالن اجرا و محتوای اجتماعی) پیش از پیش مورداستقبال و توجه قرار گرفت. دلیل این امر را می‌توان در غرب‌گرایی دوسویه از جانب ناصرالدین‌شاه و هنرمندان این عصر دانست.