از جمله سفال‌های با ارزش به‌یادگار‌مانده از میانه‌‌ تمدن اسلامی، ظروف معروف به مینایی می‌‌باشند که در سال‌های 575 تا 616 هجری قمری در میانه‌ تمدن اسلامی در اواخر سلجوقی و دوره‌ خوارزمشاهی در ایران تولید می‌‌شدند. نمونه‌‌های این‌‌گونه سفال‌‌ها در یافته‌‌های ری، کاشان، ساوه و در تعداد محدودی در شهرهای نیشابور و تبریز یافت شده است که نقوش و جای‌گیری آن در بستر این سفالینه‌ها، از نظر روابط بصری و خلاقیت بالای تصویری حائز اهمیت است. حال این سؤال مطرح است که سفال مینایی که سبکی متفاوت از سفالینه‌های قبل و بعد از خود دارد، چه ویژگی‌های بصری را از نظر نقش و ترکیب‌بندی دارا است؟ در نوشتار حاضر سعی بر آن است که این ظروف از منظر نقوش و ترکیب‌‌بندی موردواکاوی بصری قرار گیرد که منجر به معرفی، شناخت، دست‌یابی و کشف الگوهای رایج تناسباتی و ترکیبی و تبیین انواع طبقه‌بندی در ظروف مینایی خواهد شد. این پژوهش بر پایه‌ مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و سایت‌های معتبر علمی شکل‌ گرفته و به‌شیوه توصیفی_تحلیلی انجام‌ شده است که نتایج حاصل از تحقیق، نشانگر آن است که نقوش سفالینه‌های مینایی در قالب پنج گروه نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی و نقوش نوشتاری تزیین شده‌اند و در شش نوع ترکیب‌‌بندی شاخص در بستر سفالینه‌های مینایی سامان‌ یافته‌اند. روح اصلی این تزیینات اسلامی بیشتر در طرح‌های هندسی، گیاهی و کتیبه‌‌نگاری بازتاب یافته است و طرح‌های انسانی و حیوانی متأثر و برگرفته از داستان‌‌های ادبی و تاریخی هم‌چون شاهنامه‌ فردوسی است.

واژه‌های کلیدی: سفال، سفال مینایی، نقشمایه، ترکیب بندی

متن کامل [PDF 1860 kb]   (6048 دریافت)