دوفصلنامه علمی پژوهش هنر

خانه اخوان حقیقی در اصفهان که بنایی متعلق به دوره اواخر صفوی تا اوایل قاجار است، مجموعه قابل‌توجهی از نقاشی‌های دیواری را در خود جای داده است. نقاشی‌های لاجوردی تک‌رنگ بر روی سطح گچی که یکی از نمونه‌های سنتی دیوارنگاری دوره اسلامی هستند، در این بنا هم دیده می‌شوند. چه از نظر تعداد و اندازه و چه از نظر موضوع، نقاشی‌های لاجوردی خانه حقیقی قابل توجه و بی‌نظیر هستند. شباهت استفاده از رنگ لاجوردی بر روی زمینه سفید در سفالینه‌های اروپایی با دیوارنگاری‌های لاجوردی فام بر سطح گچ می‌تواند کلیدی در یافتن پیش‌متن‌های جدید برای این نوع دیوارنگاری باشد. این تحقیق با هدف نشان دادن تأثیر سفالینه‌های وارداتی از اروپا بر هنر ایران در این مورد به‌خصوص، سعی در آشکارسازی محتوا و مبنای دیوارنگاره‌های دیگر از این دست که در شهرهای اصفهان، کاشان و شیراز یافت می‌شوند و رابطه بینامتنی این نقوش با کاشی و سفالینه‌ها دارد. همچنین، به یکی از منابع کمتر اشاره‌شده تأثیر هنر غرب بر هنر ایران یعنی سفالینه‌های صادراتی اروپا به ایران دست می‌یابد. در این پژوهش، تلاش بر این است تا با بررسی بینامتنی نقوش این نوع دیوارنگاری به روش توصیفی- تطبیقی به این سؤال‌ها پاسخ داده شود که روابط بیش‌متنی این نگاره‌ها چیست؟ و آیا می‌توان سفالینه‌های موسوم به چینی آبی- سفید هلندی دلفت را پیش‌متن‌های نقاشی دیواری این خانه دانست؟ در این پژوهش با بررسی همگونی فرمی و محتوایی نقاشی‌های دیواری خانه حقیقی با این فرض که سفالینه‌های اروپایی پیش‌متن نقاشی‌های لاجوردی خانه حقیقی هستند، به این سؤال اصلی در تحقیق پرداخته می‌شود که روابط بینامتنی و بیش‌متنی این نقوش بر اساس نظریات بیش‌متنی ژرار ژنت چه هستند؟ سپس، تراگونگی اجرایی، کاهشی، جابه‌جایی، حذفی، موضوعی، مضمونی، محتوایی پیش‌متن و متن بررسی می‌شود. در نتیجه به کمک نظریه بینامتنیت ژنت، جایگاه نقوش سفالینه‌های آبی سفید هلندی به‌عنوان یکی از پیش‌متن‌های نقاشی‌های دیواری خانه حقیقی آشکار می‌شود و روابط تراگونگی و همگونی بین پیش‌متن و بیش‌متن مورد بررسی قرار می‌گیرد.